Τρίτη 4 Ιανουαρίου 2011

Ένας αρχαίος μπλόγκερ


Κάποιος θα μπορούσε να παραλληλίσει τον Ηρόδοτο –γιατί περί αυτού πρόκειται- με έναν σημερινό μπλόγκερ παρασυρμένος από μια, επιπόλαια στην αρχή, αποδεδειγμένα εσφαλμένη εκ των υστέρων, άποψη περί επαγγελματικής δεοντολογίας ή επιστημονικής ακρίβειας όσον αφορά στην καταγραφή και μετάδοση των γεγονότων. Είναι ήδη γνωστή από την αρχαιότητα η δυσπιστία για την αξιοπιστία των δεδομένων της ηροδότειας ιστορίας, κατά πόσο δηλαδή ο ιστορικός είχε ελέγξει επαρκώς τις πηγές και τις πληροφορίες πριν τις καταγράψει ως ιστορικά γεγονότα• η διάνθηση δε της ιστορικής αφήγησης με χρησμούς, όνειρα και φαντάσματα καθώς και η παρουσίαση μύθων και θρύλων ως ρυθμιστικών παραγόντων της ιστορίας τού προσέδωσαν και το χαρακτηρισμό του παραμυθά. Με τον ίδιο τρόπο επικρίνεται σήμερα η προθυμία και η βιασύνη των σύγχρονων μπλόγκερς να μεταδώσουν ειδήσεις ως τετελεσμένα γεγονότα, χωρίς να διασταυρώσουν και να ελέγξουν τις πηγές τους όπως θα έκανε ο κάθε ευσυνείδητος και έντιμος δημοσιογράφος του καιρού μας.

Τέτοιες αιτιάσεις, για ανευθυνότητα ή παραπλάνηση του αναγνωστικού κοινού, μπορούν να διατυπωθούν ανεπιφύλακτα και προς τους δυο –προς τον Ηρόδοτο και τους σημερινούς μπλόγκερς- από το βάθρο της επιστημονικής ιστορίας από τη μια μεριά, και της επίσημης δημοσιογραφίας από την άλλη –και ως ένα βαθμό είναι θεμιτό, όταν τα κριτήριά μας για την παρουσίαση του ιστορικού γίγνεσθαι είναι η πιστότητα και η αμεροληψία. Στόχος μου εδώ δεν είναι να υπονομεύσω τις δυνατότητες μιας αντικειμενικής έκθεσης των γεγονότων -στην οποία δεν πιστεύω μια και η παραμικρή δυνατότητα επιλογής από μια πληθώρα πηγών και μαρτυριών υποκρύπτει μια εκ των προτέρων ιδεολογική τοποθέτηση αρκετή για να διαστρέψει την αντικειμενική έκθεση σε μια ακόμα ερμηνευτική προσέγγιση- αλλά να παρουσιάσω κάποιες άλλες ποιότητες του ηροδότειου έργου, ώστε να ανακαλύψουμε και την ποιότητα των σημερινών μπλόγκερς• και αντιστρόφως, με αυτή την αποδεδειγμένη ποιότητα των σημερινών μπλόγκερς να απονείμουμε στον Ηρόδοτο τον τίτλο του αρχαίου έλληνα μπλόγκερ.

Ο Ηρόδοτος, όπως και ο σημερινός μπλόγκερ, καταγράφει ό,τι ακούει, «λέγει τα λεγόμενα», όσο αντιφατικές κι αν είναι οι πληροφορίες που συλλέγει –τουλάχιστον έτσι φαίνεται εκ πρώτης όψεως- ο μεν μπλόγκερ για να αποδώσει τη σύγχρονή του πολυσχιδή πραγματικότητα με τις δυνατότητες που του παρέχει η όλο και εξελισσόμενη τεχνολογία, ο δε Ηρόδοτος χρησιμοποιώντας τα μέσα που τότε διέθετε, την όψιν, την γνώμην, την ιστορίην και την ακοήν, με στόχο να μη ξεθωριάσει ο χρόνος τα «γενόμενα εξ ανθρώπων» και να μη σβήσουν άδοξα τα έργα «τα μεγάλα τε και θωμαστά» (τα παραθέματα από το προοίμιο της Ιστορίης του). Και στις δυο περιπτώσεις, του σημερινού μπλόγκερ και του αρχαίου Ηροδότου, έχουμε να κάνουμε με ένα δημιούργημα που το χαρακτηρίζει η ποικιλία του υλικού: από τη μια, το σύγχρονο μπλογκ, όπως το γνωρίζουμε, και από την άλλη, το ηροδότειο έργο, που συνιστά έναν πολύχρωμο ιστορικό καμβά που εξυφαίνεται με μια πληθώρα από γεωγραφικές και εθνογραφικές πληροφορίες, ανέκδοτα και νουβέλες, νόμους και θρησκευτική ιστορία, πολιτική και πολεμική ιστορία.

Μια που όλοι έχουμε ξεκάθαρη στο μυαλό μας την εικόνα ενός σύγχρονου μπλογκ, ας επικεντρωθούμε καλύτερα στο έργο του Ηροδότου, για να δούμε πως οργανώνεται, ώστε να κάνουμε εκ των υστέρων ενδιαφέροντες παραλληλισμούς. Ο Ηρόδοτος λοιπόν έχει αναλάβει να εντοπίσει τις αιτίες της έχθρας μεταξύ ελλήνων και βαρβάρων. Κάποιος, αρκετά επιπόλαια, θα νόμιζε ότι αυτή η έχθρα («διαφορή» την ονομάζει ο ίδιος) αφορά μόνο στις πολεμικές συγκρούσεις με κορυφαία την ελληνοπερσική, κάτι που προσέδωσε στον Ηρόδοτο το χαρακτηρισμό του ιστορικού των μηδικών πολέμων –όχι άδικα βέβαια αφού αυτοί καταλαμβάνουν το μεγαλύτερο μέρος του έργου του, καθώς αποτελούν σχεδόν σύγχρονη για τον ιστορικό πραγματικότητα (ο ίδιος γεννήθηκε κατά πάσα πιθανότητα λίγο πριν το 480, στα χρόνια της δεύτερης εναντίον των Ελλήνων περσικής εκστρατείας) και οι πληροφορίες σίγουρα ήταν περισσότερες. Η επέκταση όμως της ιστορικής αφήγησης πέραν των Περσών και σε άλλους λαούς όπως οι Σκύθες, οι Ινδοί, οι Λυδοί, οι Αιγύπτιοι, και οι αναδρομές στο μυθολογικό ή ιστορικό παρελθόν που συχνά απαντούν στο έργο του πάντα έφερναν σε αμηχανία τους μελετητές, οι δε προσθήκες με τη μορφή της νουβέλας ή του ανέκδοτου αποτελούσαν πέτρα σκανδάλου για κάθε μεταγενέστερο σοβαρό ιστορικό. Μήπως αυτές οι σκανδαλώδεις παρεκβάσεις του Ηροδότου, των οποίων επίγνωση φαίνεται να είχε και ο ίδιος, δεν αποτελούν καταστροφικές ή διαλυτικές αποκλίσεις από την ιστορική αφήγηση, αλλά σημαίνοντα και απαραίτητα συστατικά της; Μήπως ο ιστορικός είχε στο μυαλό του κάτι άλλο, πιο φιλόδοξο και πιο σύνθετο από την απλή καταγραφή της περσικής ιστορίας;

Ας κοιτάξουμε λίγο διαφορετικά τον αρχαίο μας ιστορικό, από τη σκοπιά του μπλόγκερ. Ιστορίη, λοιπόν, θα ονομάζαμε το μπλογκ του Ηροδότου με υπότιτλο Περί της των ελλήνων και βαρβάρων διαφορής. Αν κλικάρουμε σε κάποια σημεία του θα διαβάσουμε πολλά και διάφορα: σημαίνοντες διαλόγους (όπως τον περίφημο διάλογο ανάμεσα στον Σόλωνα και τον Κροίσο, ή εκείνον ανάμεσα στον Ξέρξη και τον Δημάρατο), εθνογραφικές και γεωγραφικές πληροφορίες που ικανοποιούν την περιέργεια του ανήσυχου Έλληνα της εποχής (για τη Σκυθία, την Αίγυπτο ή την Ινδία), νουβέλες και ανέκδοτα (όπως των Περσών Γύγη και Κανδαύλη ή του Πολυκράτη, τυράννου της Σάμου). Εύκολα κανείς μπορεί να απομονώσει αυτό το υλικό από τον κορμό του κυρίως ιστορικού έργου και να το μελετήσει αυτόνομα, ξεχωριστά από την καθ’ αυτή ιστορική αφήγηση. Η δομή δε του ηροδότειου έργου φαντάζει τόσο χαλαρή και ελαστική που χωράει ακόμα και μύθους όπως αυτούς της Ιούς, της Ευρώπης, της Μήδειας και της Ελένης, στους οποίους ο ιστορικός αναζητά την απαρχή της έχθρας ανάμεσα σε έλληνες και βαρβάρους. Για όλους αυτούς τους λόγους ο Ηρόδοτος έχει επικριθεί από τους συγχρόνους του, αλλά και από μεταγενέστερους ιστορικούς για ανακρίβεια, φλυαρία, αποπροσανατολισμό, έλλειψη σοβαρότητας, προχειρότητα. Μήπως όμως όλα αυτό το υλικό δεν έχει ριχτεί ατάκτως και τυχαία μέσα στο μπλογκ του αρχαίου μας συναδέλφου, αλλά διέπεται από ένα καλά μελετημένο αρχιτεκτονικό σχέδιο που υπόκειται σε μια γερά θεμελιωμένη κοσμοαντίληψη; Και ποια είναι αυτή;

Μια πρόχειρη απάντηση θα βρισκόταν στον τίτλο και τον υπότιτλο του ηροδότειου ιστολογίου: από τη στιγμή που ο δεδηλωμένος στόχος είναι η καταγραφή των διαφορών μεταξύ ελλήνων και βαρβάρων, ο,τιδήποτε μπορεί να φωτίσει αυτό το στόχο, από λαϊκή δοξασία –ο μύθος κρύπτει νουν αληθείας, θα έλεγε ο Κάλβος- ως ιστορικά γεγονότα, έχει μια θέση στο μπλογκ. Πολύ δε μάλλον όταν ο μπλόγκερ Ηρόδοτος υπήρξε αυτήκοος ή αυτόπτης μάρτυρας των γεγονότων που καταγράφει, δικαιολογώντας στο έπακρο τον τίτλο του ιστολογίου του: Ιστορίη. Όμως ο Ηρόδοτος είναι πολύ πιο σύνθετος• το ιστολόγιό του έχει μια περίτεχνη αρχιτεκτονική, ο ιστορικός του λόγος δομείται σαν τον ιστό της αράχνης. «Η αντίληψη του Ηροδότου», σημειώνει ο Δ.Ν. Μαρωνίτης (Ηροδότου Ιστορίαι. Κλειώ. Εισαγωγή-Μετάφραση-Σχόλια: Δ.Ν. Μαρωνίτη, Βιβλιοθήκη Αρχαίων Κλασικών Γκοβόστη 1964), «για την πορεία και την εξέλιξη της ιστορίας και της ανθρώπινης μοίρας δεν είναι ευθύγραμμη αλλά κυκλική: η περιφέρεια έχει ένα σταθερό σημείο γένεσης-αιτίας, ένα ανοδικό τόξο ακμής-ύβρεως και ένα καθοδικό τόξο καταστροφής-τιμωρίας. Η αρχή αυτή επιβεβαιώνεται στα μέρη και στο σύνολο του έργου, στα γεγονότα και στα πρόσωπα –προπαντός σε όσα συνάπτονται με τον ασιατικό κόσμο. Ο Κροίσος, ο Καμβύσης, λιγότερο ο Δαρείος και περισσότερο ο Ξέρξης διαγράφουν ο καθένας τους ένα τέτοιο κύκλο με τη μοίρα και τα έργα τους, που έχει σαφή και τα τρία σημεία που τονίσαμε. Το εκπληκτικό είναι ότι οι κύκλοι που αφορούν τους πέρσες βασιλείς (Κύρο, Καμβύση, Δαρείο, Ξέρξη) συναποτελούν μια μεγάλη πάλι περιφέρεια: στο σημείο της γένεσης βρίσκεται ο Κύρος, το ανοδικό τόξο καλύπτει ο Καμβύσης και το ανώτατο σημείο ο Δαρείος• με τον Ξέρξη αρχίζει η καταστροφή, ύστερα από μια αιωρούμενη στιγμή, όπου η δύναμη και το μεγαλείο του περσικού κράτους δίνουν την τελευταία τους παράσταση (Άβυδος, Δορίσκος)».

Τι είναι λοιπόν αυτό που συνέλαβε ο πολυδαίδαλος και περίλαμπρος νούς του Ηροδότου; Τι κρύβεται πίσω από τα φαινομενικά ατάκτως ερριμμένα γεγονότα του ιστολογίου του; Τι σημαίνει γι’ αυτόν Ιστορίη; Ιστορία για τον Ηρόδοτο, επισημαίνει ο Μαρωνίτης, δεν είναι τα γεγονότα, αλλά οι πράξεις οι ανθρώπινες, οι ενέργειες συγκεκριμένων και ονομασμένων ανθρώπων με προσωπική μοίρα και ζωή. Η διαφορή, εκφρασμένη στο επίπεδο των πολεμικών συγκρούσεων, αποτελεί τη διαχωριστική γραμμή ανάμεσα σε έλληνες και βαρβάρους, κατά ένα μυστικό τρόπο όμως, ιδωμένη στον κύκλο των ανθρωπηίων πρηγμάτων, είναι αυτή που τους κρατάει δεμένους στον ίδιο χορό. Και εδώ ακριβώς είναι που ο Ηρόδοτος βρήκε το αντικειμενικό βάθρο για να πατήσει πάνω του, να εποπτεύσει τριγύρω του και να τιθασεύσει το ρουν της ιστορίας. «Μέσα σ’ αυτόν τον κύκλο [των ανθρωπηίων πρηγμάτων]», τονίζει ο Μαρωνίτης, «μπορούν οι αντίπαλοι να συζητούν (ο Σόλων με τον Κροίσο, ο Ξέρξης με το Δημάρατο, ο ορχομένιος Θέρσανδρος με τον ομοτράπεζό του Πέρση)• εδώ ο Πολυκράτης, ο Περίανδρος, ο Κύρος, ο Ξέρξης, ο Απρίης, ο Άμασις μοιάζει να έχουν μεταξύ τους μια συγγένεια πολύ πιο βαθιά από την έχθρα που τους χωρίζει». Και καταλήγει: «Στο έργο του Ηροδότου υπάρχει η διαχωριστική γραμμή όσο βρισκόμαστε στα πολεμικά γεγονότα• μόλις πλησιάσουμε στο χώρο της σκέψης, εκεί το χάσμα ανάμεσα στα δύο αντίπαλα στρατόπεδα αρχίζει να γεφυρώνεται. Όταν τέλος κατεβούμε στο υπέδαφος της ανθρώπινης μοίρας, εκεί πια δε χωρίζει τίποτε τους Έλληνες από τους βαρβάρους: ο νόμος της συγγραφής του Ηροδότου είναι η κοινότητα της ανθρώπινης μοίρας».

Ας αλλάξουμε λοιπόν τον υπότιτλο στο μπλογκ του φίλου μας από τα παλιά. Γιατί δεν μας μιλά πια για την έχθρα ελλήνων και βαρβάρων αλλά για την κοινή ανθρώπινή μας μοίρα: Περί των ανθρωπηίων πρηγμάτων. Με τον Ηρόδοτο η ιστορία δικαιολογεί πλήρως την κατάταξή της στις ανθρωπιστικές επιστήμες. Το μπλογκ του όμως που θα καταταχθεί; Στην φιλανθρωπία ή στην ανθρωποφαγία; Και αυτό το ερώτημα μας φέρνει στο σήμερα και στην κατάσταση που επικρατεί στη μπλογκόσφαιρα. Ο λόγος που ασχολήθηκα την παρούσα στιγμή με τον αρχαίο μπλόγκερ Ηρόδοτο έχει διπλή στόχευση: η μία είναι ιδεολογική και αφορά σε εκείνα τα σύγχρονα μπλογκς που εκτοξεύουν ρατσιστικές επιθέσεις και βολές μίσους εναντίον των ξένων και των αλλοτρίων αφορμώμενοι από μια κούφια και υπερφίαλη αντίληψη της ελληνικότητας• η άλλη στοχεύει στην ανάδειξη μιας άλλης, μη διακριτής με την πρώτη ματιά, ποιότητας του μπλόγκιγκ: Ένα ιστολόγιο, ιδωμένο συνολικά, με τον τίτλο του, τον υπότιτλο, την προμετωπίδα του, με τις αναρτήσεις του, τις ετικέτες του, τα σχόλια του, τις παράπλευρες στήλες του, τα λινκς του, αποτελεί μια σύνθετη ενότητα που λέει πολύ περισσότερα από ό,τι αφήνει να διαφανεί ένα απομονωμένο τμήμα του, πολύ περισσότερο όταν αυτό είναι ένα από τα σχόλια κάποιου επισκέπτη του. Αν θέλουμε να ξεκλειδώσουμε ένα ιστολόγιο πρέπει να μάθουμε να κρίνουμε πιο συνθετικά, όχι επιπόλαια, αναζητώντας τη βαθύτερη ουσία του, τον περίτεχνα καμωμενο ιστό του -όπως κάναμε στο ιστολόγιο του φίλου μας Ηρόδοτου- και δεν θα πρέπει να βιαζόμαστε, διά μιας και εκ του προχείρου, να αποδώσουμε κατηγορίες σε έναν μπλόγκερ για παραπληροφόρηση ή, αντίθετα, επαίνους για ακριβή παρουσίαση των γεγονότων -δεν είναι αυτός ο στόχος του, όπως και του Ηροδότου άλλωστε- προπάντων δε, πρέπει να μάθουμε να το απολαμβάνουμε. Η επισήμανση του Μαρωνίτη για το έργο του Ηροδότου μπορεί κάλλιστα να ισχύσει και για ένα καλό ιστολόγιο: «Η ιστορία του κερδίζει από την πρώτη στιγμή τον αναγνώστη της με τον άμεσο και οικείο τόνο της, που συχνά λείπει στα λεγόμενα κλασικά έργα, με το αδιόρατο αλλά διεισδυτικό χιούμορ της, που όχι σπάνια φέρνει σε αδιέξοδο τον σχολαστικό ερευνητή, αλλά εξασφαλίζει τους όρους για τη γέννηση μιας απροσδιόριστης ευφορίας στο πνεύμα και την ψυχή εκείνου που απροκάλυπτα πλησιάζει το βιβλίο. Το έργο χωρίς να είναι ευτράπελο, είναι συχνά διασκεδαστικό, και η σοβαρότητά του δεν ξεπέφτει ποτέ στην παγερή και απωθητική σοβαροφάνεια. Κοντολογίς: διαβάζεται και στο γραφείο και στην πολυθρόνα, και για ξεκούραση και για ενδοσκόπηση».

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου

LinkWithin

Related Posts with Thumbnails